wrzesień/październik 2024
SPIS TREŚCI
- ks. Zbigniew Gmurczyk
Wprowadzenie
- ks. Łukasz Krucki
„Ewangeliarz kruszwicki”. XII-wieczny skarb diecezji włocławskiej w zasobie Archiwum Archidiecezjalnego w GnieźnieNiniejszy artykuł podejmuje próbę całościowego spojrzenia na jeden z najcenniejszych zabytków piśmiennictwa kościelnego w Polsce, jakim jest XII-wieczny „Ewangeliarz kruszwicki”. Manuskrypt ten przechowywany jest w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie, choć początkowo ufundowany był dla kolegiaty św. Piotra i Pawła w Kruszwicy. „Ewangeliarz kruszwicki” o wymiarach 32,5 cm na 22,5 cm posiada 175 kart. Jest bogato iluminowany, zawiera 33 całostronicowe miniatury, zdobione złotem. Spisany w Helmarshausen stanowi obok „Ewangeliarza Henryka Lwa” szczytowe osiągnięcie tego skryptorium. - ks. Andrzej Bruździński
Biskup Stanisław Karnkowski wobec istoty XVI-wiecznego kryzysu Kościoła w diecezji włocławskiejWiek XVI przyniósł „wielką przemianę wszystkiego” świata, w tym także duchowy kryzys, który poprzez rewolucję protestancką doprowadził do rozbicia jedności nie tylko Kościoła, ale i kontynentu europejskiego. W roku 1567 biskupem diecezji we Włocławku został Stanisław Karnkowski. Musiał on stawić czoło różnym wyzwaniom, które usiłowały doprowadzić do zniszczenia Kościoła Katolickiego na tym terenie. Artykuł ten omawia pierwsze dyspozycje biskupa w tej diecezji – aby przedstawić jego rozumienie ówczesnego kryzysu, jak też środki zaradcze, które należ przedsięwziąć, aby przeciwstawić się rozprzestrzeniającemu się protestantyzmu. Według niego przede wszystkim należało zwrócić uwagę na życie i wykształcenie duchownych i ich wierność nauczaniu i praktyce Kościoła. Wierni natomiast powinni gromadzić się we wspólnoty brackie, aby wzajemnie wspierać się w prowadzeniu autentycznego życia chrześcijańskiego. Pierwsze więc pisma biskupa Karnkowskiego, jak też początkowa działalność prawno-duszpasterska w diecezji włocławskiej, świadczą o tym, iż trafnie zdiagnozował on stan Kościoła włocławskiego a poprzez to jego zarządzenia były jasnym wskazaniem dróg wyjścia z labiryntu ówczesnych problemów. Okres jego biskupstwa był więc czasem wychodzenia z głębokiego kryzysu wiary i zapaści organizacyjnej Kościoła. - ks. Michał Widera
Biskup Stanisław Zdzitowiecki (1854–1927) – Główne kierunki działalności w diecezji kujawsko-kaliskiej (włocławskiej)Okres pełnienia posługi biskupiej przez Stanisława Kazimierza Zdzitowieckiego (1902–1927) przypadł na czas ważnych momentów dziejowych, w tym wydania w 1905 r. ukazu tolerancyjnego, przebiegu I wojny światowej, odzyskania niepodległości przez Polskę (w 1918 r.), wojny polsko-bolszewickiej (1919–1921), plebiscytu na Górnym Śląsku oraz reorganizacji administracji kościelnej w kraju i podpisania konkordatu pomiędzy II Rzecząpospolitą a Stolicą Apostolską (w 1925 r.). W zmieniających się warunkach historycznych bp Zdzitowiecki wykazywał się dużą aktywnością w zakresie: rozwijania duszpasterstwa, prowadzenia szeroko pojętej działalności społecznej, troski o zwiększenie liczby i poziomu intelektualnego duchowieństwa, popierania interesów narodowych oraz zachowania dziedzictwa historycznego. Były to z pewnością główne płaszczyzny jego działalności biskupiej, które wpłynęły na określenie go jako mecenasa nauki i opiekuna robotników. - ks. Henryk Witczak
Ks. Stanisław Chodyński – wykładowca i rektor Seminarium Duchownego, historyk diecezji włocławskiejAutor w pracy przedstawia jedną z najważniejszych postaci diecezji kujawsko-kaliskiej żyjącej w drugiej połowy XIX i początku XX, a mianowicie ks. Stanisława Chodyńskiego. Jego postać została przedstawiona w oparciu o trzy elementy: biogram, wykładowca i rektor Seminarium Duchownego, historyk diecezji. Do pracy dołączono aneks z wykazem prac, zarówno pozostałych w rękopisie jak i wydanych drukiem.
Biogram przedstawia dane encyklopedyczne dotyczą omawianej postaci. Drugi punkt – omawia jego działalność jako wykładowcy w Seminarium Duchownym z uwzględnieniem pracy w bibliotece. Ponadto zauważono jego pracę jako rektora tej uczelni, poczynając od pracy wychowawczej, poprzez prace budowlane, a skończywszy na działalności naukowej.
W swojej pracy, autor ukazuje zasługi ks. Stanisława Chodyńskiego dla swojej diecezji, a mianowicie jego osobistą działalność naukową, a przede wszystkim utworzenie przez niego we Włocławku silnego ośrodka intelektualnego. - ks. Mieczysław Różański
Aktualne problemy archiwistyki kościelnej. Zarys problematykiInstytucje Kościoła katolickiego w Polsce prowadzą archiwa historyczne, które są instytucjami naukowo-badawczymi, spełniającymi wymagania prawa polskiego. Celem artykułu jest pokazanie, jakie są współczesne wyzwania stawiane przed archiwistyką kościelną. Ogólnie można je pogrupować na te, które dotyczą podstaw prawnych działania tych archiwów, wydawania odpowiednich przepisów dotyczących ich funkcjonowania oraz procedur udostępniania materiałów archiwalnych. Osobną grupę stanowią zagadnienia związane z metodologią opracowywania materiałów archiwalnych oraz procesem kształcenia archiwistów, a także zabezpieczeniem materiałów archiwalnych. Wielkim zadaniem będzie przygotowanie archiwum do przyjmowania dokumentów w postaci cyfrowej. - ks. Antoni Poniński
Śmierć w mieście męczennikówPo czterdziestu latach od zamordowania ks. Popiełuszki przez funkcjonariuszy komunistycznych służb tajnych, coraz bardziej przybywa poszlak wskazujących, iż za tą męczeńską śmiercią, prócz motywu zwalczania działalności duszpasterskiej księdza, krył się zamysł polityczny, inspirowany przez władze ówczesnego Związku Radzieckiego.
Studia i refleksje
- Janusz Kręcidło MS
Pokój jako dar Boży w świecie starożytnym i w BibliiArtykuł przedstawia tematykę pokoju jako daru Bożego. Autor ukazuje najpierw, jak traktowano rzeczywistość pokoju w kulturach starożytnego świata śródziemnomorskiego. Zwraca uwagę zwłaszcza na fakt, że w panteonach religii pogańskich były bóstwa odpowiedzialne za tę sferę życia człowieka. Analizuje też słownictwo używane w kulturze greckiej i hellenistycznej dla wyrażenia treści odnoszących się do pokoju. Zasadnicza część artykułu jest dedykowana analizie tematyki pokoju jako daru Bożego w Biblii Starego i Nowego Testamentu. Wykazano w artykule, że w Starym Testamencie zakres semantyczny myślenia o pokoju jest o wiele szerszy niż współcześnie. W Biblii Hebrajskiej pokój jest reprezentowany przez rzeczownik šälôm, wyrażający idee integralności, kompletności, zdrowia i szczęśliwego życia. Taka zatem jest również semantyka pokoju z przekładzie Septuaginty. Idea pokoju jako daru Bożego nie została mocno rozwinięta w Starym Testamencie. Dar ten łączono z oczekiwaniami mesjańskimi. Przekazicielem Bożego pokoju miał być Mesjasz, Książę Pokoju. Nowy Testament ukazuje, że oczekiwania te zostały zrealizowane w akcie pojednania świata z Bogiem w męce, śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa. Pokój jest darem Boga w Chrystusie i jednocześnie zadaniem dla ludzi wszystkich czasów. - ks. Marian Kowalczyk
Formacja prezbiterów XXI wiekuNa początku artykuł ukazuje wyzwania płynące z nieznajomości nauczania Kościoła i kryzysu wiary. Paragraf drugi koncentruje się na przekazanej Kościołowi przez papieża Franciszka odnowionej drodze podstawowej formacji prezbiterów. Paragraf trzeci zwraca uwagę na nieodzowność formacji permanentnej prezbiterów. - Piotr Grabowiec
Religia obywatelska – przegląd stanowiskCelem artykułu nie jest polemizowanie ani ze zwolennikami teorii sekularyzacji (których współcześnie jest zdecydowanie mniej), ani z jej krytykami, ale przegląd koncepcji, które wskazują na stale obecną relacyjność sacrum do profanum w sferze publicznej. Sacrum, choć w pierwotnym sensie niesie ze sobą odwołanie do transcendencji, w praktyce religii świeckich, gnóz politycznych czy ideologii wynika z innych źródeł. Są to „mitologizacje świeckie”, które podtrzymują świętość/wyjątkowość idei i jej eschatologiczny cel, jakim jest samozbawienie człowieka. Obecność sacrum w różnych formach religii świeckich, „formach światopoglądowych, które są antyreligijnym surogatem religii, a nie tylko politycznymi ideałami” czy w religiach obywatelskich takich jak amerykańska religia obywatelska czy „publiczna religia obywatelska” jaką był, a może wciąż jest w Polsce katolicyzm, skłaniają do włączenia tego obszaru zjawisk w zakres zainteresowania politologii religii. - ks. Sławomir Kęszka
Zarys dziejów wsi i parafii Dębe z cudownym obrazem „Madonny ze szczygłem”Dębe to wieś położona w dolinie rzeki Swędrni, w odległości nieco ponad 8 kilometrów na północny wschód od Kalisza, w gminie Żelazków. Liczy około 700 mieszkańców. W dokumentach wymieniana jest od 1354 roku. Przez wiele wieków należała do różnych rodów rycerskich i rodzin szlacheckich. Pierwsza informacja o istnieniu w Dębem drewnianej kaplicy zbudowanej w pewnym oddaleniu od zabudowań wsi, przypuszczalnie przez Jana Dębskiego pochodzi z 1512 roku. W 1607 r. na miejscu kaplicy ufundowanej najprawdopodobniej przez Stanisława Mikołajewskiego i dedykowanej Najświętszej Maryi Pannie, jego syn, również Stanisław, wzniósł drewniany kościół. W jego ołtarzu głównym umieszczono przeniesiony z kaplicy obraz „Madonny ze szczygłem”, który już wcześniej w 1601 r. z uwagi na łaski i cuda otrzymywane za wstawiennictwem dębskiej Maryi Panny przez miejscowych parafian i licznych pielgrzymów, uznany został przez prymasa Stanisława Karnkowskiego na podstawie orzeczenia gnieźnieńskiego sądu konsystorskiego za imago miraculosa (cudowny).
Namalowany on został temperą na drewnianej, lipowej desce o wymiarach 67,0 x 52,5 centymetrów. Powstał on ok. 1450 roku. Obraz ten jest jednym z najcenniejszych zabytków sztuki sakralnej na ziemi kaliskiej. W kręgu dzieł polskiego malarstwa gotyckiego obraz ten jest w zasadzie zjawiskiem odosobnionym, nie mającym analogii. Widoczne natomiast są w nim wpływy malarstwa czeskiego i włoskie źródła inspiracji. Jednak ze względu na cechy formalne tego dzieła historycy sztuki jego powstanie przypisują nieznanej, średniowiecznej, prowincjonalnej pracowni malarskiej, działającej w połowie XV w. najprawdopodobniej w Kaliszu. Natomiast o ważnej roli, jaką odgrywała świątynia w Dębem w rozwoju kultu maryjnego oprócz wot dekorujących obraz i licznych pielgrzymek, które niestety zanikły w drugiej połowie XIX w. z powodu utrudnień stawianych pielgrzymom przez rosyjskie władze zaborcze, świadczy także fakt wykonania w osiemnastym i dziewiętnastym wieku trzech różnych grafik wyobrażających obraz „Madonny ze szczygłem”, które były szeroko kolportowane na ziemiach polskich i przyczyniały się do popularyzacji kultu Madonny z Dębego.
Sprawy kościelne i duszpasterskie
- Człowieka nie można do końca zrozumieć bez Chrystusa (materiały liturgiczne)
Przegląd bibliograficzny
- ks. Kazimierz Rulka
Chantal Delsol, Koniec świata chrześcijańskiego. Inwersja normatywna i nowa era, Kraków 2023 - ks. Janusz Gręźlikowski
Wojciech Góralski, Iudex est lex loquens (Cicero, De legibus 3, 1, 2). Ze studiów nad najnowszym orzecznictwem Roty Rzymskiej w sprawach nullitatis matrimonii (2016–2023), Płock 2024