maj/czerwiec 2024
SPIS TREŚCI
- Marek Marczewski
Wprowadzenie
- Ks. Bogdan Biela
Liturgia miejscem spotkania z ChrystusemList Franciszka Desiderio desideravi zachęca do pielęgnowania w Kościele piękna liturgii, tak aby umożliwiała ona faktyczne spotkanie z Bogiem i była narzędziem ewangelizacji. Aby formacja liturgiczna mogła spełniać tę rolę artykuł w pierwszej części wydobywa inspiracje listu odnośnie „miejsc” spotkania z Chrystusem w czasie sprawowania liturgii: Eucharystię, znaki sakramentalne, milczenie oraz osobę przewodniczącego. W drugiej części ukazano te elementy w wychowaniu do świadomego, czynnego i pobożnego udziału w Eucharystii, gdyż w niej jak w soczewce skupiają się wszystkie wyróżnione przez papieża „miejsca” spotkania z Chrystusem. - Anna Błasiak
Rola rodziny w odzyskiwaniu zdolności do przeżywania liturgii i jej celebracjiRodzina jest szczególnym środowiskiem przede wszystkim rozwoju i wychowania, ale także przekazu wiary kolejnym pokoleniom, gdyż stoi między Bożym darem wiary a możliwościami człowiek. Dziecko musi jak najwcześniej zostać wprowadzone w nadprzyrodzoną rzeczywistość, aby mogło Boga poznać i świadomie kształtować z Nim swoją relację. Przyjmując, że wiara jest łaską i tajemnicą, to jednak wiele zależy w tej kwestii od osobistego zaangażowania religijnego rodziców oraz ich postaw i zachowań. Proces wychowania religijnego w rodzinie obejmuje kilka etapów, a jego celem jest umożliwienie dziecku nawiązania osobistej relacji z Bogiem, przybliżenie mu Istoty Nadprzyrodzonej, wprowadzenie do modlitwy i liturgii, będącej podstawowym wymiarem życia Kościoła i społeczności religijnej, kształtowanie sumienia oraz światopoglądu religijnego. - Anna Błasiak
Kultura duchowa „Kościoła domowego” w służbie chrześcijańskiej celebracji: zrozumieć język symboluLiturgia jest źródłem i autentycznym szczytem życia duchowego chrześcijan. Kościół katolicki żyje liturgią od swoich początków i w liturgii ujawnia też swoją istotę. Zrozumienie znaczenia liturgii i jej celebracji jest fundamentalne dla rozwoju wiary człowieka i realizacji jego powołania duchowego. Przed rodzicami zostało postawione zadanie wychowania liturgicznego swojego potomstwa, które stanowi element formacji religijnej. W rodzinie dziecko od samego początku zaczyna przygotowywać się do kontaktu z Bogiem i jest prowadzone w kierunku celu ostatecznego – świętości. Czasy współczesne charakteryzują się postępującą świeckością kultury, której przejawem są procesy laicyzacyjne, desakralizacyjne i sekularyzacyjne, które powodują, że człowiek odwraca się od Boga i wartości nadprzyrodzonych, dlatego Kościół domowy ma tutaj do spełnienia szczególną rolę. Dlatego celem artykułu uczyniono przedstawienie zjawiska kultury duchowej/niematerialnej rodzinny (z jej elementami strukturalnymi – słowem, symbolem, rytuałem i wartościami) w perspektywie jej funkcji oraz znaczenia dla formacji liturgicznej członków rodziny, za szczególnym uwzględnieniem najmłodszego pokolenia oraz roli rodziców w tym procesie. - ks. Erwin Mateja
Rok liturgiczny i Dzień PańskiUdział każdego chrześcijanina w liturgii, rozumianej jako źródło i szczyt wszelkiej działalności Kościoła, musi być świadomy i uzasadniony. Aby tak było, potrzebna jest pewna wiedza religijna, którą powinien posiadać każdy chrześcijanin. Powinna ona dotyczyć najstarszego święta chrześcijańskiego, czyli niedzieli. Warto wiedzieć, jak powstało to święto, jak je przeżywali chrześcijanie w kolejnych wiekach, ale także to, jaka jest teologia niedzieli, czy i jakie jest i jakie powinno być jej znaczenie w życiu każdego ucznia Chrystusa.
Podobnie ma się rzecz z rokiem liturgicznym, który trzeba widzieć jako swoistego rodzaju pamiątkę, która przypomina fakty historyczne z życia Chrystusa i je uobecnia w czasie sprawowania kolejnych świąt, jakie niesie z sobą rok kościelny. Dlatego rozumienie ich kontekstu historycznego i teologicznego powinno pomóc w lepszym i owocniejszym przeżywaniu poszczególnych obchodów, które przynoszą kolejne okresy roku liturgicznego.
Ponieważ sprawa dobrego przeżywania niedzieli i świąt roku kościelnego leży na sercu papieżowi Franciszkowi, dlatego wydał on List Apostolski Desiderio desideravi, a w nim prosi, byśmy na nowo odkryli znaczenie roku liturgicznego i Dnia Pańskiego. - dk. Waldemar Rozynkowski
Diakon – zatroskany o formację liturgicznąW artykule dokonano odczytania listu apostolskiego papieża Franciszka Desiderio desideravi dla diakonów, szczególnie diakonów stałych, posługujących w Kościele w Polsce, w kontekście troski o formację liturgiczną wiernych. Ich zaproszenie do podjęcia działań na rzecz odkrywania piękna i głębi liturgii związane jest przede wszystkim z faktem, że są oni bardzo mocno zaangażowani w posługę liturgiczną. Nabyte w ostatnich latach doświadczenia pokazują, że właśnie w formacji liturgicznej wiernych coraz częściej możemy spotkać obecnych w naszych diecezjach i parafiach diakonów stałych. Wydaje się nawet, że ich troska o należytą formację liturgiczną może stać się jednym z ważniejszych przejawów ich obecności, a w konsekwencji tożsamości w Kościele w naszym kraju.
Studia i refleksje
- Ks. Łukasz Meszyński
Ołtarz chrześcijański w typologii biblijnejZanim narodziło się chrześcijaństwo, człowiek, jako osoba z natury religijna, korzystał z ołtarza, jako miejsca kontaktu z bóstwem. W judaizmie ołtarz był miejscem składania ofiary, która była głównym aktem kultu. Ołtarz w Starym Testamencie jest bardzo precyzyjnie opisany i wiele razy wspomina się normy, według których ma być budowany. Kiedy Izraelici wybudowali Przybytek, czyli przenośna świątynię, zaczęli składać ofiary na dwóch ołtarzach: ołtarzu całopalenia i ołtarzu kadzenia.
Po upadku Świątyni Jerozolimskiej (70 r. po Chr.) przestał istnieć ołtarz w Izraelu, a z nim wiele aktów życia religijnego. Niemniej jednak wspaniałe tradycje biblijne Starego Testamentu stały się natchnieniem dla ołtarza Nowego Testamentu, a kamień, na którym Izraelici składali ofiary, stał się wzorem dla ołtarza chrześcijańskiego. Jego historia ma swój początek podczas Ostatniej Wieczerzy, kiedy to Jezus, spożywając Paschę ze swoimi uczniami, zgromadził ich przy stole. Stąd ołtarz w formie stołu jest głównym miejscem kultu chrześcijańskiego. - Rafał Mędelski
Pocieszenie i strapienie w życiu duchowym człowiekaŚwięty Ignacy Loyola pisząc reguły duchowe, sam je przepracowywał ćwicząc swoją duchowość. Rezultaty i owoce pracy nad sobą są dziś dostępne w jego fundamentalnym dziele: Ćwiczeń duchowych, do których osoba ludzka ma możliwość zasiąść. Każdy człowiek zadaje sobie w życiu różne pytania, są to też pytania o sens życia, kondycję, jak również jego schyłek. Takim sytuacjom towarzyszą również różne doświadczenie uczuciowe, które trzeba odpowiednio nazwać: strapienie i pocieszenie duchowe. Strapienie jest związane z tym, co niepokoi, utrudnia wzbudza wiele wątpliwości, powoduje trudność, którą czasami jest ciężko zwyciężyć. Pocieszenie natomiast to stan radości, pewności, euforii, samozadowolenia ze swoich postępów duchowych, skupienia i odpocznienia w Bożych ramionach, poczucie spełnienia na modlitwie. Mistrz Ignacy widzi ogromną potrzebę odpowiedniego zachowania i postępowania w sytuacji przeżywania postawy skrajnych. Dlatego święty Jezuita Loyola w swoim dziele oferuje szereg odpowiednich wskazówek do przepracowania, aby znaleźć się na właściwej drodze prowadzącej do Boga, żyć i pracować dla Jego większej chwały. Będzie się to przejawiać w postępach na drodze rozeznania woli Bożej i podejmowaniu właściwych decyzji tych codziennych ale i życiowych. - Ks. Sławomir Kęszka
Kongresy Eucharystyczne na terenie diecezji włocławskiej (1918–1939)Kult Eucharystii obecny był w Kościele katolickim od wieków. Przybierał różne formy, z których część jest już dziś zapomniana. Te, które przetrwały to błogosławieństwo Najświętszym Sakramentem, Jego wystawienie i adoracja, a także czterdziestogodzinne nabożeństwa i procesje eucharystyczne.
Międzynarodowe Kongresy Eucharystyczne urządzano najpierw co roku, a w okresie międzywojennym co dwa lata. Podczas ich trwania wiele miejsca zajmowała adoracja Najświętszego Sakramentu, a także udział w Mszach świętych. Konferencje i prelekcje kongresowe przybliżały wiernym tajemnice Eucharystii. Do wybuchu II wojny światowej zwołano 34 Międzynarodowe Kongresy Eucharystyczne. Ostatni odbył się w maju 1938 r. w Budapeszcie.
W Polsce pierwszy Kongres Eucharystyczny odbył się w 1927 r. w Inowrocławiu. Był to Kongres Diecezjalny archidiecezji gnieźnieńskiej i poznańskiej. Pierwszy Krajowy Kongres miał miejsce w Poznaniu w 1930 roku. W okresie międzywojennym w Polsce zorganizowano łącznie 23 Kongresy Diecezjalne, 3 Kongresy Rejonowe i 4 Kongresy Stanowe, a także Kongresy Dekanalne.
W diecezji włocławskiej, utworzonej w 1925 r., zorganizowano w okresie międzywojennym trzy kongresy – Diecezjalny w 1931 r. w Kaliszu, Ziemi Sieradzkiej w 1934 r. w Sieradzu oraz Rejonowy w 1938 r. w Liskowie. - Ks. Sławomir Kęszka
Wybrane miejsca pamięci po kapłanach ziemi kaliskiej zamordowanych i ocalonych w czasie II wojny światowejW krajach naszego kontynentu turystyka historyczna istnieje od dawna, a szlaki związane z różnymi wydarzeniami dotyczącymi minionej przeszłości cieszą się wielką popularnością odwiedzających. Są dobrze przygotowane i mają rozbudowane strony internetowe, które umożliwiają każdemu poszerzenie wiedzy historycznej i wybranie tras przeznaczonych do późniejszego indywidualnego zwiedzania. W Polsce obecnie uczestniczymy nie tylko w współtworzeniu takich szlaków o zasięgu europejskim, ale także nasze rodzime władze samorządowe starają się wytyczać interesujące „drogi edukacyjne” przybliżające wiedzę historyczno-kulturową.
W diecezji kaliskiej w ramach tak szeroko rozumianego terminu „miejsc pamięci”, powstała inicjatywa tworzenia szlaków pamięci, by przez działania edukacyjne przybliżać postacie księży – prześladowanych przez okupantów hitlerowskich – urodzonych, ale także pracujących na terenie dzisiejszej diecezji.
Według Martyrologium polskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego pod okupacją hitlerowską w latach 1939–1945 przed atakiem Niemiec hitlerowskich 1 września 1939 r. liczba księży pracujących w diecezjach leżących w granicach II Rzeczypospolitej wynosiła 10 017 osób. W tej liczbie mieści się 269 kapłanów, którzy zostali zatrzymani przez władze okupacyjne na terenach obejmujących ziemie dzisiejszej diecezji kaliskiej i poddawani byli różnego rodzaju represjom i szykanom. Jedni z nich ginęli w niejasnych i nie wyjaśnionych do dziś okolicznościach, inni rozstrzeliwani byli na terenie probostwa lub w publicznych egzekucjach. Wielu uwięzionych po pobycie w obozach przejściowych przewożonych było później do obozu w Sachsenhausen, Gusen i Auschwitz, by w końcu znaleźć się w KL Dachau. - Piotr Koprowski
Rosyjska ustawa szkolna z 1804 roku i jej znaczenieW 1802 r. w Rosji, pod rządami Aleksandra I (1801-1825), powstał centralny urząd (ministerstwo) kierujący oświatą, z wyraźnie wyodrębnionym zakresem obowiązków i z określonymi prerogatywami władzy administracyjnej. W gremiach skupiających się przy ministerstwie oświecenia publicznego podejmowano prace nad zmianami, przeobrażeniami w sferze rodzimego szkolnictwa. Ich ukoronowaniem była ustawa szkolna z 5 listopada 1804 r. W artykule przybliżono jej specyfikę i znaczenie, dokonano charakterystyki wprowadzonych rozwiązań, odnoszących się do czterech typów szkół: parafialnych, powiatowych, gimnazjów i uniwersytetów. Dzięki Ustawie 1804 r. zaczął krystalizować się nowoczesny, postępowy system oświatowy, którego wyróżnikami były m. in. takie cechy, jak: starannie opracowane programy nauczania, bezpłatna nauka na wszystkich szczeblach edukacji, przyznanie młodym ludziom, niezależnie od pochodzenia społecznego, jednakowego prawa do nauki, oparcie wiedzy na podstawach naukowych. - Zofia Hanna Kuźniewska
Polskie rodziny szlacheckie w XVI–XVIII w. jako środowiska wychowawcze i edukacyjne dla swych córek. Zarys problematykiArtykuł ukazuje w zarysie problem edukacji dziewcząt pochodzących z rodzin szlacheckich. Przedstawiając okres obejmujący XVI–XVIII w. widać, że wzorce do życia młodych kobiet opierały się przede wszystkim na rozwijaniu religijności. Pierwsza edukacja religijna odbywała się w domach pod okiem matek i opiekunek. W miarę możliwości rodziny szlacheckie korzystały z pomocy klasztorów, do których posyłały córki. Cały ten omawiany okres opierał się na rozwijaniu religijności. Zapewniano poza tym podstawowe wykształcenie, które było nabywane w domach rodzinnych oraz w klasztorach. Z czasem, gdy pojawiły się pensje, czyli prywatne placówki, niektóre z rodzin, zwłaszcza o wysokim statusie majątkowym wysyłały tam swoje córki.
Celem wychowania i organizowania wykształcenia młodych dziewcząt przez cały ten czas było zapewnienie im najpierw formacji duchowej oraz ogólnej wiedzy niezbędnej w codziennym życiu, koniecznej dla właściwego prowadzenia gospodarstwa domowego, wychowywania dzieci i spełniania się jako żony i matki.
Sprawy kościelne i duszpasterskie
- Człowieka nie można do końca zrozumieć bez Chrystusa (materiały liturgiczne)
Przegląd bibliograficzny
- Bóg nie jest Bogiem wojny. Wspomnienia alumnów-żołnierzy, t. 1–3, oprac. K. Fąfara, Z. Kępa, J. Prochwicz, red. nauk. J.K. Przybyłowski, Warszawa 2023 – ks. Kazimierz Rulka
- Homini et Ecclesiae serviens. Księga pamiątkowa dedykowana Księdzu Profesorowi Henrykowi Stawniakowi SDB z okazji 70. rocznicy urodzin, red. A. Domaszk, R. Kamiński, Warszawa 2023 – ks. Janusz Gręźlikowski
- Krzysztof Karoń, Historia antykultury 1.0. Podstawy wiedzy społecznej, Warszawa 2021 – ks. Kazimierz Rulka
- Ecclesia Christi. Księga jubileuszowa dedykowana Księdzu Profesorowi Józefowi Wroceńskiemu SCJ z okazji 40. rocznicy rozpoczęcia pracy naukowej, red. M. Saj, M. Stokłosa, Warszawa 2023 – ks. Janusz Gręźlikowski