Zeszyt 3 (649) – tom 168 – Miłosierdzie Boże źródłem chrześcijańskiej caritas

maj – czerwiec 2017

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie – ks. Marek Szynkowski, ks. Jerzy Pałucki
Ks. Mateusz Batóg – Obraz Chrystusa-Samarytanina na podstawie dzieł Orygenesa: Homilii 34. o Ewangelii św. Łukasza oraz Komentarza do 8. rozdziału Ewangelii według świętego Jana
Orygenes w Homilii 34. o Ewangelii św. Łukasza przywołuje rozmowę Jezusa z pewnym uczonym żydowskim, który pyta się o to, kto jest jego bliźnim. W odpowiedzi Mistrz z Nazaretu opowiada historię pewnego człowieka, który w drodze do Jerycha został obrabowany, poraniony i pozostawiony sam sobie. Pomimo, że przechodzili obok niego kapłan i lewita, nie udzielili pomocy rannemu. Dopiero Samarytanin, który dla przeciętnego Żyda był uosobieniem wrogości, zatrzymał się przy potrzebującym i udzielił mu pomocy. To właśnie jego Jezus stawia za wzór uczonemu, przypominając równocześnie, że bliźnim jest ten, który potrzebuje pomocy. W Samarytaninie Orygenes dostrzega samego Chrystusa, który szuka potrzebującego, wychodzi naprzeciw jego potrzebom, odnosząc się do niego z największą troską, nie pozostawiając bez koniecznej pomocy. Do takiego wniosku Orygenes doszedł dzięki analizie Ewangelii według świętego Jana i niektórych dostępnych dla niego komentarzy. Chrystus u Orygenesa jest niczym anioł stróż każdego człowieka. Bardzo wymowne jest stwierdzenie, że Samarytanin-Chrystus wsadził rannego człowieka na swoje juczne zwierzę, którym dla Orygenesa jest sam Syn Boży. Wziął On przecież na swoje barki krzyż, do którego został później przybity. Orygenes zachęca swoich słuchaczy do naśladowania postawy służby, pomocy innym, która powinna wypływać z miłości do Boga, a zatem do miłości bliźniego.
Pokaż streszczenie
Ukryj streszczenie
Ks. Pavel Eismant – Chrześcijańskie miłosierdzie w dziełach i posłudze biskupiej Cypriana z Kartaginy
Biskup Cyprian w swoich dziełach akcentował problematykę miłosierdzia świadczonego przez Kościół. W mniejszym zakresie poruszał temat miłosierdzia Boga. Cyprian, będąc biskupem, koncentrował się na praktycznym wymiarze miłosierdzia. Chodziło mu o rozwiązywanie w duchu miłosierdzia problemów, które dotykały Kościół kartagiński. Wyraźnie zaznaczał, że na straży prawidłowego udzielania miłosierdzia stoi dyscyplina kościelna, dlatego poszczególni przedstawiciele Kościoła nie są uprawnieni do dysponowania Bożym miłosierdziem bez ograniczeń. Biskup kartagiński dostrzegał możliwość szerokiego zastosowania miłosierdzia względem heretyków i apostatów. Warunkiem była ich prośba o ponowne przyjęcie do Kościoła, poddanie się karności kościelnej i spełnienie nałożonej pokuty. Cyprian uzależniał sposób czynienia miłosierdzia od konkretnych wydarzeń w gminie kartagińskiej, tak aby jego świadczenie przynosiło pozytywne skutki dla przyjmujących miłosierdzie, jak i dla całej wspólnoty wierzących.
Pokaż streszczenie
Ukryj streszczenie
Bp Piotr Turzyński – Uczynki miłosierdzia u Ojców pustyni
Duchowość Ojców i Matek pustyni coraz bardziej fascynuje i pociąga. Świadczy o tym rosnąca liczba publikacji na ich temat. Dotąd nikt nie zatrzymał się jeszcze nad zagadnieniem dzieł miłosierdzia, jakie czynili. Niniejszy artykuł próbuje wypełnić lukę i na podstawie „Apoftegmatów” pokazać wrażliwość anachoretów. Nie są oni zamkniętymi w sobie egoistami poszukującymi własnej doskonałości, ale potrafią zdobyć się na heroizm, aby przez miłość prowadzić innych do Boga. Artykuł pokazuje pięć uczynków miłosierdzia, które wypełniają życie mnichów. Są to: pouczanie nieumiejących, troska o nawrócenie grzeszników, modlitwa wstawiennicza, troska o chorych i jałmużna. Ojcowie, choć nie bez oporu, przyjmują uczniów i udzielają rady tym, którzy o nią proszą. Świadomi swojej własnej grzeszności, czują solidarność z grzesznikami, modlą się za nich i są gotowi nawet do niezwykłych czynów, aby przemienić ich serca. W chorych i ubogich widzą Chrystusa i czasem nawet na jakiś czas rezygnują z własnego sposobu życia, aby im pomóc. Artykuł pokazuje, że w przypadku Ojców i Matek pustyni theoria, czyli kontemplacja i znajomość Boga, łączy się pięknie z praxis, której centrum jest miłość.
Pokaż streszczenie
Ukryj streszczenie
Ks. Piotr Nojek – Ludzki wymiar miłosierdzia w przepowiadaniu św. Jana Chryzostoma na podstawie Homilii na Ewangelię według św. Mateusza
W dość obszernym zbiorze Homilii na Ewangelię według św. Mateusza jego autor św. Jan Chryzostom w wielu miejscach odwołuje się do zagadnienia miłosierdzia. Opisuje różne jego przejawy, pobudki i konsekwencje. Skupia się nie tylko na Bożym miłosierdziu, ale dostrzega również wagę jego ludzkiego odpowiednika. W niniejszym artykule jest mowa właśnie o tym drugim wymiarze. Biskup Konstantynopola naucza, że okazywanie miłosierdzia jest największą sztuką. Najczęstszym objawem uczynków miłosierdzia jest dawanie jałmużny, lecz nie jest to jedyna forma. Każda pomoc potrzebującemu to akt ludzkiego miłosierdzia. Zaangażowany w sprawy społeczne biskup łączy miłosierdzie z odpuszczeniem grzechów i szeroko pojętym przebaczeniem, obejmującym także wypełnienie nakazu Chrystusa dotyczącego miłości nieprzyjaciół. Antiocheńczyk uznaje, że w nierozłącznej parze z miłosierdziem powinna iść także cnota pokory. Dzięki takiemu połączeniu człowiek może swoim przykładem zachęcić innych do podążania drogą doskonałości wskazaną przez Jezusa Chrystusa.
Pokaż streszczenie
Ukryj streszczenie
Ks. Marek Szynkowski – Chrystusowa nauka o miłosierdziu w ujęciu Hieronima ze Strydonu w Komentarzu do Ewangelii według św. Mateusza
Św. Hieronim w swoim Komentarzu do Ewangelii według św. Mateusza wielokrotnie porusza temat miłosierdzia, czy to jako zadania ucznia Chrystusa, czy też jako przymiotu Boga. Czyni to nie tylko, komentując fragmenty Mateuszowej Ewangelii, w których mowa jest o miłosierdziu explicite, ale w całym dziele, posługując się egzegezą dosłowną i alegoryczną. Interpretacje św. Hieronima, nierzadko zaskakujące i odkrywcze z perspektywy dzisiejszego teologa, pozwalają nam odkryć wieloaspektowość pojęcia miłosierdzia. Systematyzując myśl Strydończyka na dyskutowany temat, podzieliliśmy pracę na dwie zasadnicze części, w których omawiamy najpierw miłosierdzie jako cnotę chrześcijańską, potem zaś miłosierdzie jako cechę Boga, objawioną w pełni w Jezusie Chrystusie. Analiza Komentarza wykazała, że dla św. Hieronima miłosierdzie jest pochyleniem się nad nędzą człowieka w wymiarze materialnym i duchowym, przy czym autor bardziej ogniskuje swoją uwagę na tym drugim aspekcie. Komentator podejmuje temat motywacji uczynków miłosierdzia, konieczności przebaczenia, roli kapłana w pojednaniu człowieka z Bogiem, a adresatów świadczonego miłosierdzia widzi przede wszystkim w innych chrześcijanach, chociaż przestrzega też z żarliwością przed relatywizacją przykazania miłości nieprzyjaciół (por. Mt 5, 44). W pewnym sensie człowiek może być także miłosierny wobec szatana. Chrystus w omawianym komentarzu jawi się jako wcielenie Bożego miłosierdzia. Wyraża się ono w dziele odkupienia, uniwersalizmie zbawczym, w każdym słowie i czynie Chrystusa, gdy wychodzi do tłumów, a także gdy zstępuje po swojej męce do piekieł. Wielkość Bożego miłosierdzia została ukazana w odniesieniu Zbawiciela do Żydów, w tym także Judasza, w których Hieronim widzi historycznych wyłącznych winowajców męki Pańskiej. Miłosierne Serce Chrystusa w interpretacji św. Hieronima jest otwarte także dla nich, chociaż autor Komentarza skupia się przede wszystkim na ich „bezczelnej” zatwardziałości.
Pokaż streszczenie
Ukryj streszczenie
Tomasz Wróbel – Koncepcja miłosierdzia na podstawie Państwa Bożego św. Augustyna
Św. Augustyn w Państwie Bożym wiele razy porusza temat miłosierdzia, zarówno tego w relacji do bliźniego, jak i w relacji Bóg – człowiek. Czyni to na tle pojawiających się wówczas błędnych nauk, często korzystając z przykładów zaczerpniętych z Pisma Świętego. Pokazuje, jak bogate i niezwykle ważne jest dla człowieka znaczenie miłosierdzia jako przymiotu Boga. Biskup Hippony wskazuje na cechy miłosierdzia, opisuje jego przejawy w Piśmie Świętym, a także koryguje błędne wobec niego postawy. Augustyn przedstawia najpierw miłosierdzie jako akt międzyludzki. W tym aspekcie jest to poruszenie serca, dzięki któremu człowiek widzący krzywdę czy biedę drugiej osoby podejmuje działanie, aby tej osobie pomóc. W relacji Boga do człowieka miłosierdzie jest działaniem wypływającym z miłości Stworzyciela do swojego boskiego dzieła. Autor Państwa Bożego, charakteryzując miłosierdzie, nazywa je powszechnym, określa je jako dar mający realny wpływ na życie każdego człowieka, zwraca uwagę na jego związek z pobożnością, dostrzega je w śmiertelności ludzkiego ciała, a także definiuje miłosierdzie jako droga do wyzwolenia i zdobycia świętości. Augustyn przedstawia następnie przykłady z Pisma Świętego, które wyrażają prawdę o miłosierdziu Boga względem człowieka. Zaczyna od pierwszych ludzi, następnie przywołuje historię takich postaci biblijnych jak Noe, Lot, Abraham czy Mojżesz. W każdej z przywołanych historii, mimo ludzkiej grzeszności i słabości, Bóg wybacza i daje kolejne okazje do poprawy swojego życia.
Hippończyk wytyka błędy tym, którzy źle rozumieją dar Bożego miłosierdzia. Ostrze polemiki wymierza głównie w tych, którzy twierdzą, że niezależnie od swojego postępowania będą zbawieni oraz że kara wieczna nie istnieje i w stosownym czasie wszyscy dołączą do grona świętych. Punktem kulminacyjnym miłości i miłosierdzia, którym obdarzył Bóg człowieka, było wysłanie Jezusa Chrystusa, który swoim życiem, śmiercią i zmartwychwstaniem dopełnił dzieła Ojca, dając ludziom nadzieję życia wiecznego.
Pokaż streszczenie
Ukryj streszczenie
Ks. Jerzy Pałucki – Miłosierdzie Boże źródłem nadziei świata na podstawie listów Paulina z Noli
Ojcowie Kościoła to nie ekonomiści ani też nie socjologowie, to raczej z zasady moraliści, którzy żyjąc w konkretnym środowisku nauczali norm o charakterze ogólnym. Jeśli zaś niekiedy dotykali problemów prawnych, czynili to zasadniczo w aspekcie filozoficzno-moralnym, ale często także interweniowali w sprawy społeczne, zawsze jednak motywując to działanie miłosierdziem mającym swe źródło w miłosierdziu Bożym. W to dzieło włączył się opatrznościowo Paulin z Noli – „teolog zapomniany, a wciąż aktualny”. Pouczał on, że miłosierdzie Boże zawstydza tzw. mądrość czy raczej przebiegłość ludzką, stąd Paulin przywołując naukę ewangeliczną przypomina, że człowiek może wzrastać w miłości Bożej naśladując Jego miłosierdzie i postępując za Chrystusem. Jednak aby tak postępować musi wciąż rozeznawać głębię miłości Boga i Jego nieskończone miłosierdzie. Istotna jest pomoc zmarłym dobrymi czynami ofiarowanymi w ich intencji, jako wyraz miłości wobec nich, co potęguje miłosierdzie Boże wobec nich.
Pokaż streszczenie
Ukryj streszczenie
Jacek Romanek OFMCap – Pojęcie jałmużny w rozumieniu św. Cezarego z Arles na podstawie jego Kazań do ludu
Jednym z podstawowych obowiązków chrześcijańskich jest świadczenie dzieł miłosierdzia. Powyższy obowiązek odnoszący się do chrześcijan wynika z Objawienia Bożego. W nim sam Bóg jawi się nam jako miłosierny. Wzorem i inspiracją do czynienia miłosierdzia przez człowieka jest zdaniem św. Cezarego z Arles miłosierdzie Boga. Dlatego św. Cezary stawia swoim słuchaczom za wzór Boga, który chce, aby człowiek był miłosierny dla ubogiego według wzoru Bożej litości nad nim samym. Biskup Arles zachęca do praktykowania miłosierdzia w postaci jałmużny w czasie ziemskiego życia, wyróżniając jej trzy formy: jałmużnę materialną, jałmużnę duchową oraz dobrą wolę. Pierwsza polega na zaspokojeniu u bliźniego nędzy materialnej poprzez podzielenie się z nim swoim dostatkiem. Druga, stawiana przez Cezarego wyżej w hierarchii aktów miłosierdzia, sprowadza się do szybkiego przebaczenia winy i upomnienia braterskiego. Trzecia forma jałmużny polega natomiast na okazywaniu dobrej woli poprzez pragnienie dla bliźniego dobra, modlitwę wstawienniczą i akceptację woli Bożej. Kaznodzieja galijski podkreśla, że praktyka jałmużny, jako jednej z form okazywania miłosierdzia, prowadzi do zmiłowania się Boga nad grzesznikiem, którym jest każdy człowiek. Droga do niebieskiego miłosierdzia prowadzi bowiem przez ziemskie. Odpłatą za jałmużnę okazaną potrzebującym na ziemi jest otrzymanie miłosierdzia Bożego w postaci darowania grzechów i życia wiecznego. Człowiek, jak podkreśla biskup Arles, ma możliwość praktykowania miłosierdzia tylko w życiu doczesnym, w momencie śmierci zaś pozostaje sprawiedliwość Boża, która rozstrzygnie, czy ludzkie czyny zasługują na Jego miłosierdzie.
Pokaż streszczenie
Ukryj streszczenie

Studia i refleksje

Andriy Yastremskyy – Wzrastanie w miłości małżeńskiej w świetle adhortacji apostolskiej papieża Franciszka Amoris laetitia
Papież Franciszek w adhortacji apostolskiej Amoris laetitia ukazuje sposoby umacniania więzi małżeńskiej, które można postrzegać jako zadania dla małżonków i wskazania dla duszpasterzy. Zalicza do nich umiejętność dostrzegania działania Boga w miłości małżeńskiej, wysiłek pielęgnowania i rozwijaniu małżeńskiej przyjaźni oraz dbanie o radość miłości, która łączy się z radością smakowania i podziwiania tego, co piękne i święte w drugiej osobie. Franciszek wskazuje na potrzebę docenienia roli instytucji małżeństwa, z określonymi zobowiązaniami podkreślającymi stanowczą decyzję wzajemnej przynależności małżonków. Zachęca do stałej troski o dojrzewanie miłości małżeńskiej i jej rozwój, gdyż jest ona udziałem w nieskończonej miłości Bożej. Zauważa znaczenie i podpowiada w jaki sposób prowadzić dialog małżonków, aby służył on rozwojowi wzajemnej miłości. Wskazuje także na potrzebę integracji życia uczuciowego z miłością oraz troski małżonków o wzajemne współżycie małżeńskie, aby cechowało je bezwarunkowe i bezinteresowne zjednoczenie we wzajemnym obdarowywaniu się.
Pokaż streszczenie
Ukryj streszczenie
Ks. Kazimierz Rulka – Organizacja i działalność włocławskiej Księgarni Powszechnej i Drukarni Diecezjalnej w latach 1906–1939
W rozwoju kultury we Włocławku znaczną rolę odegrały dwie instytucje zajmujące się wydawaniem oraz promowaniem czasopism i książek, a występujące w okresie międzywojennym pod wspólną nazwą: Księgarnia Powszechna i Drukarnia Diecezjalna (czasami także pod nazwą: Zakłady Diecezjalne). Organizacja i działalność Księgarni Powszechnej i Drukarni Diecezjalnej w latach 1906-1939 przedstawiona została w czterech punktach: 1) Organizacja, zarząd i kierownictwo; 2) Załoga zakładu; 3) Pomieszczenia i wyposażenie zakładu; 4) Produkcja.
Pokaż streszczenie
Ukryj streszczenie

Sprawy kościelne i duszpasterskie

Człowieka nie można do końca zrozumieć bez Chrystusa (materiały liturgiczne)

Sprawozdania

Ks. Julian Głowacki – Sprawozdanie z Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej „Encyklika Centesimus annus po 25 latach”, Lublin, 7 grudnia 2016 r.

Przegląd bibliograficzny

Kobiety w Szkole Lwowsko-Warszawskiej, red. D. Łukasiewicz, R. Mordarski, Bydgoszcz 2016 – ks. Rafał Szprync
Leonard Fic, Zbawienie w buddyzmie, Lublin 2016 – Paweł Szuppe
Imelda Chłodna-Błach, Od paidéi do kultury wysokiej. Filozoficzno-antropologiczne podstawy sporu o kulturę, Lublin 2016 – ks. Rafał Szprync
Andrzej F. Dziuba, Perspektywy i wyzwania chrześcijaństwa, Pelplin 2014 – o. Regis Norbert Barwig
Stanisław Jankowski, „Co Bóg złączył…”. Geneza i znaczenie klauzul Mateuszowych. Studium egzegetyczno-historyczne, Warszawa 2015 – ks. Janusz Gręźlikowski
Marian Surdacki, Opieka społeczna w Polsce do końca XVIII wieku, Lublin 2015 – ks. Edward Walewander
Paweł Szuppe, Nowe ruchy religijne z perspektywy teologiczno-duszpasterskiej Kościoła katolickiego, Lublin 2017 – ks. Leonard Fic
Kompendium edukacyjne Edmunda Bojanowskiego, red. s. M. Loyola Opiela, Lublin 2016 – Eugeniusz Sakowicz