wrzesień – październik 2010
Spis treści
- Wprowadzenie – Eugeniusz Sakowicz
- Zdzisław Kupisiński SVD – Fenomen polskiej religijności ludowej
Autor publikacji jest profesorem KUL JP II, dr hab. nauk teologicznych w zakresie teologii religii; członkiem Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego. Od wielu lat bada kulturę ludową regionu opoczyńskiego a także radomskiego. W prezentowanym artykule Autor przestawia zarys fenomenu religijności ludowej. W opracowaniu tego zagadnienia odwołuje się do własnych etnograficznych badań terenowych, prowadzonych w Opoczyńskiem w latach 1980-1983 oraz 1990-1993 a dotyczących obrzędowości dorocznych w tym regionie. Badana trwały łącznie 273 dni. Kolejny etap badań obejmował lata 1995-2005 w regionie radomskim i opoczyńskim. Trwały one 414 dni i prowadzone były w 120 miejscowościach, w których koncentrowano się na zwyczajach, obrzędach i wierzeniach pogrzebowych oraz zaduszkowych.
- Ks. Jan Perszon – Pobożność ludowa – zmierzch czy transformacja?
Autor artykułu jest prezbiterem archidiecezji gdańskiej, prof. UMK, dr hab. nauk teologicznych w zakresie teologii fundamentalnej, kierownikiem Zakładu Teologii Fundamentalnej i Religiologii na Wydziale Teologicznym UMK i dziekanem tegoż Wydziału od 2005 roku. Od wielu lat bada kulturę ludową Kaszub, zajmuje się też współczesnymi problemami eklezjologicznymi. Przedstawiona do recenzji publikacja jest wnikliwym studium, opartym o źródła naukowe, na temat pobożności ludowej. Autor wykazuje się rzetelną znajomością podjętej problematyki, którą zaprezentował w czterech kolejnych jednostkach artykułu. W swoich rozważaniach wychodzi od ukazania pobożności ludowej jako konsekwencji inkulturacji, następnie poświęca uwagę symbiozie chrześcijaństwa z kulturą rodzimą. W dalszej kolejności omawia transformację cywilizacyjną a kryzys pobożności na Kaszubach (migracja, industrializacja regionu, kryzys rodziny i spontanicznej transformacji kulturowej). Na uwagę zasługuje część czwarta dotycząca implikacji pastoralnych.
- Marcin Zarzecki – Religijność w dynamice zmian. Pluralizm i heterodoksja religijna Polaków
Autor artykułu jest młodym pracownikiem naukowym zatrudnionym na stanowisku asystenta przy Katedrze Socjologii Religii w Instytucie Socjologii UKSW w Warszawie. Przynależy do Oddziału Warszawskiego Polskiego Towarzystwa Socjologicznego. Główne obszary jego zainteresowań obejmują: socjologię kultury, antropologię religii oraz metodologię nauk społecznych. W prezentowanym artykule znajdujemy opis i analizę religijności Polaków w kontekście pluralizmu i heterodoksji religijnej. W swojej analizie autor odwołuje się do wyników najnowszych ogólnopolskich badań z zakresu religijności, które umożliwiają wyznaczenie głównych czynników definiujących współczesny obraz statystyczny religijności Polaków. Na uwagę zasługuje umieszczenie w części końcowej publikacji dyspozycji pastoralnych, które z pewnością okażą się praktycznymi wskazaniami dla duszpasterstwa.
- Szczepan T. Praśkiewicz OCD – Wymowa teologiczna i znaczenie duszpasterskie nabożeństwa szkaplerznego
Autor artykułu o. Szczepan Tadeusz Praśkiewicz OCD, jest doktorem teologii, obecnie wykładowcą w Karmelitańskim Instytucie Duchowości w Krakowie i konsultorem watykańskiej Kongregacji do Spraw Kanonizacyjnych. W swojej publikacji o. Praśkiewicz podjął zagadnienie bliskie jego sercu a także ważne w rozwoju życia duchowego każdego chrześcijanina. Poprzez wnikliwą i logiczną analizę dostarcza nam solidnego opracowania na temat nabożeństwa szkaplerznego. Prezentowana publikacja składa się ze wstępu oraz trzech części zatytułowanych kolejno: spojrzenie historyczne; wymowa teologiczna (symbolika biblijna, pielgrzymowanie Kościoła, znak zbawienia); aspekty pastoralne i kwestie praktyczne (szkaplerz czy medalik, osoby noszące szkaplerz, zobowiązania i dobrodziejstwa noszących szkaplerz), całość wieńczy zakończenie.
- Eugeniusz Sakowicz – Aspekt wychowawczy zwyczajów i wierzeń ludowych
Autor artykułu jest profesorem zwyczajnym nauk teologicznych, kierownikiem Katedry Pedagogiki Kultury i Edukacji Międzykulturowej na Wydziale Nauk Pedagogicznych UKSW w Warszawie. Obok tego pełni szereg ważnych i odpowiedzialnych funkcji, stąd znany jest w licznych środowiskach naukowych. Recenzowany artykuł ukazuje niezwykle interesujący problem badawczy. Autor artykułu zainspirowany słowami ks. Józefa Łobodzińskiego zamieszczonymi w artykule „Ludowa teologia i pobożność” zajął się przedstawieniem aspektu wychowawczego zwyczajów i obrzędów ludowych. Już na samym początku pisze, że „człowiek jest nieustannie wychowywany, przede wszystkim przez swoją rodzinę, najbliższych, ale też i innych ludzi, przez instytucje ku temu celowi powołane oraz przez rozliczne sytuacje i okoliczności życiowe”. W rzeczywistości polskiej obecnych jest szereg zwyczajów i obrzędów ludowych, które oddziaływają pozytywnie na kolejne pokolenia. Stad warto uwzględnić je w szeroko rozumianej działalności wychowawczo-kulturalnej. Układ i kompozycja omawianego artykułu odbiega nieco od klasycznych schematów. Artykuł profesora Sakowicza składa się z dwóch części, z których pierwsza dotyczy rozumienia pedagogicznego przesłania ludowej teologii i pobożności. Znajdujemy tam fundamentalne stwierdzenie, że zwyczaje i obrzędy ludowe nigdy nie istniały same dla siebie ale od zawsze miały one pro-egzystencjalny i pro-pedagogiczny charakter. Druga część artykułu to refleksje na temat wymiaru pedagogicznego ludowej pobożności: ks. Józefa Węcławika SVD, Józefa Nowaka, Ks. Czesłwa Krakowiaka, o. Marka Saja CSsR, ks. Zdzisława Kupsińskiego SVD, ks. Jana Perszona, Marcina Zarzeckiego i o. Szczepana T. Praśkiewicza OCD. Zamieszczenie tych refleksji sprawia, że lektura prezentowanej publikacji jest niezwykle interesująca.
- Bp Józef Zawitkowski – „Tęsknię za prostą wiarą tamtych ludzi”
STUDIA I REFLEKSJE
- Ks. Wiesław Felski – Osoba Jezusa jako temat literatury przełomu XX i XXI wieku
Krytyka literacka lat 60 i 70 ubiegłego stulecia niemal jednogłośnie ogłaszała koniec literatury chrześcijańskiej. W podobnym tonie wypowiadali się również niektórzy teolodzy. Mimo to Osoba Jezusa pozostaje wciąż obecna w literaturze powszechnej. Na podstawie przeprowadzonej kwerendy powieści biblijnych z ostatniego czasu autor stawia pytanie: jak zinterpretować genezę popularności Osoby Jezusa u pisarzy wywodzących się z różnych tradycji literackich? Uważa, że jest to obszar badawczy, który czeka na dogłębne opracowania.
- Dorota Wawrowska – Macierzyństwo Maryi jako wzór do naśladowania dla dziewic konsekrowanych
Tematyka dziewiczego macierzyństwa Maryi wiąże się ściśle z dogmatem o Bożym macierzyństwie oraz o dziewictwie Maryi. Autorka przedstawia różne aspekty macierzyństwa i dziewictwa Maryi, np. dziewictwo ciała i macierzyństwo duchowe. Pani Wawrowska ciekawie ujmuje zadania dziewic konsekrowanych w kontekście omawianej tematyki.
- Justyna Sprutta – Tetramorfos w teologii i ikonie
Etymologicznie „tetramorfos” oznacza „czworokształtność” (z języka greckiego tetra to „cztery”, morphe – „forma”). Tak więc sama nazwa wskazuje na czteropostaciowość tetramorfosu, sięgającego biblijnymi korzeniami do prorockich wizji Ezechiela, Izajasza i św. Jana. Artykuł J. Sprutta został podzielony na cztery części:
1) Biblijne wizje tetramorfosu;
2) Pogańska geneza czterech istot;
3) Chrześcijańska interpretacja tetramorfosu;
4) Tetramorfos w wybranych ikonach.
Inspiracją do napisania artykułu była lektura książki Dionizjusza z Furny, Hermeneia, czyli objaśnienie sztuki malarskiej, tłum. I. Kania, Kraków 2003. Mnich z Athos, Dionizy z Furny, w swojej słynnej Hermenei ukazał tetramorfos jako ukoronowane, sześcioskrzydłe stworzenia o anielskich twarzach tudzież z atrybutem w postaci księgi ewangelii na poziomie ich piersi bądź u ich stóp. Ten bardzo popularny – także w ikonie – motyw oraz symbol umiejscowił on na pierwszym szczeblu niebiańskiej hierarchii. Autorka artykułu zauważa, że geneza i interpretacja tetramorfosu, jest niejednoznaczna, a zatem tym bardziej interesująca i godna refleksji naukowej.
- Ks. Grzegorz Ziąbski – Stanowisko kościoła wobec komunizmu
Autor artykułu ks. G. Ziąbski podjął się żmudnej pracy polegającej na przedstawieniu stanowiska Kościoła wobec komunizmu. Zadanie tym trudniejsze, że w krótkim artykule nie ma możliwości, aby zgłębić złożoność tego stanowiska. Ks. Grzegorz Ziąbski podejmując próbę przedstawienia stanowiska Kościoła wobec komunizmu wyszedł od encykliki Pius XI Divini Redemptoris o Bezbożnym Komunizmie, w której Papież zebrał wszystkie doświadczenia, obserwacje i przemyślenia na temat ideologii komunistycznej, opisuje bardzo szczegółowo stosunek Kościoła do komunizmu. W dalszej części artykułu Autor przedstawił nauczanie papieży Piusa XII , Jan XXIII, Paweł VI oraz Jana Pawła II. Podsumowując, Autor stwierdził, że metody postępowania jakie wybrał Kościoł względem władz państwowych to: szukanie porozumienia, wycofanie z polityki i wielość w jedności, uspakajanie nastrojów społecznych, sprzeciw wobec łamania praworządności, religijność powszechna.
- Dariusz Adamczyk – Interpretacja sceny wykonania wyroku (na podstawie Rdz 3, 20-24)
Autor podejmuje udaną próbę analizy fragmentu Księgi Rodzaju. Jest to jakby dalszy ciąg rozważań Dariusza Adamczyka dotyczący tematów zawartych w opisie grzechu pierworodnego (świadczą o tym poprzednie jego artykuły). Autor konsekwentnie prowadzi myśl wiodącą. Ma uwagę zasługuje bogata bibliografia nie tylko w języku polskim.
- Ks. Zbigniew Cieślak – Normy dotyczące wyborów do rady kapłańskiej w diecezji kaliskiej
Istniejąca od 1992 r. diecezja kaliska posiada własne prawo partykularne. Zwłaszcza po promulgacji I Synodu Kaliskiego w dniu 25 marca 2009 r. W skład tego prawa wchodzą m.in. dwa dokumenty regulujące wybory do rady kapłańskiej: Statuty Rady i Regulamin Wyboru do Rady. Sposób wybierania do tego gremium ma charakter pośredni, a jego procedura jest przejrzysta. Zarówno Statuty jak i Regulamin respektują prawo Kościoła zawarte w Kodeksie prawa kanonicznego z 1983 r., jak i w postanowieniach Konferencji Episkopatu Polski z 1985 r. Autor zauważa istniejące różnice między prawem diecezji kaliskiej a normami KEP; sytuacja ta powinna ulec zmianie.
- Ks. Piotr Mazur – Założenia pracy formacyjnej akcji katolickiej
W artykule zostały przedstawione główne założenia Akcji Katolickiej. Autor zwraca uwagę na pracę formacyjną prowadzoną w tym stowarzyszeniu: duchową, teologiczną, apostolską, pastoralną i ludzką. Specyficzną cechą duchowości Akcji Katolickiej jest działalność apostolska – „akcja”, „działanie”. Należycie uformowani członkowie stowarzyszenia mają swoimi postawami wpływać na życie społeczno-polityczne w kraju. Zadaniem Akcji Katolickiej jest kształcenie działaczy społecznych, gospodarczych, kulturalnych i politycznych.
- Piotr Koprowski – Między rozpaczą a nadzieją. Blaise Pascal o ludzkiej sytuacji egzystencjalnej
- Ks. Dominik Kubicki – Wokół niewiary w zmartwychwstanie w społecznościach europejskiego zachodu
Ks. D. Kubicki w artykule poddaje naukowej refleksji wyniki ankiet, dotyczącej rozumienia sensu świąt wielkanocnych, a przeprowadzonej w 2009 roku na szacunkowo wybranym reprezentatywnym przedziale społeczności Francji i opublikowanej przez francuski tygodnik Pelerin. Dane ankiety zostały zawarte w informacji, opublikowanej przez tygodnik Gość niedzielny z 19/04/2009, s. 8. Autor stawia zasadnicze pytanie: co oznacza fakt niewiary w Zmartwychwstanie w społecznościach europejskiego Zachodu, jaki zdają się uwyraźniać dane ankiety – tożsamość traconą czy oznakę dekadencji chrześcijaństwa zachodniego? Poszukując odpowiedzi ks. D. Kubicki podzielił artykuł na siedem części: 1. Pytanie, które nie sposób nie postawić wobec wyniku ankiety: czy nie rozumienie sensu świąt wielkanocnych faktycznie stanowi konsekwencję nie wierzenia w życie po śmierci?; 2. Konieczność uwzględniania kulturowego i historycznego kontekstu ankiety; 3. Metodologia badań ankiety i kwestia integralności oraz zrozumiałości pytań zawartych w niej; 4. Postulat i swoista konieczność badań treści „przekonań” religijnych na poziomie społeczności europejskich; 5. Czy faktycznie mocne struktury państwa i dojrzałość społeczności obywatelskiej zdają się być proporcjonalne do jakości odwzorowywanych treści wiary w społeczności europejskiego Zachodu?; 6. Konsekwencje pastoralne wyników ankiety o stosunku do treści religijnych; 7. Pytanie o przyszłość – jak kształtować orędzie ewangeliczne, aby docierało ono głębiej do poszczególnego członka Kościoła lokalnego i lokalnej wspólnoty wiary Kościoła Chrystusowego?
SPRAWY KOŚCIELNE I DUSZPASTERSKIE
- Człowieka nie można do końca zrozumieć bez Chrystusa (materiały liturgiczne)
SPRAWOZDANIA I INFORMACJE
- Nadanie tytułu doktora honoris causa arcybiskupowi Sławojowi Leszkowi Głódziowi i biskupowi Tadeuszowi Płoskiemu (przemówienie okolicznościowe abp. S.L. Głódzia)
- Jan Dąbrowski – I zjazd polskiego stowarzyszenia Teologów Duchowości (Turno Brzeźce k. Białobrzegów Radomskich, 4-5 czerwca 2010 r.)
PRZEGLĄD BIBLIOGRAFICZNY
- Martin l. We s t, Wschodnie oblicze Helikonu. Pierwiastki zachodnioazjatyckie w greckiej poezji i micie, kraków 2008 – Dorota Muszytowska
- Ignacy D e c, Siejba słowa, t. 15: Przywracajmy nadzieję ubogim, cz. 1, świdnica 2008 [właściwie: 2010] – Ks. Zdzisław Pawlak
- Ars boni et aequi. Księga pamiątkowa dedykowana księdzu profesorowi Remigiuszowi Sobańskiemu z okazji osiemdziesiątych urodzin, red. j. Wroceński, H. Pietrzak, Warszawa 2010 – Ks. Zbigniew Cieślak
