Zeszyt 2 (633) Tom 163 – ARCHITEKTURA SAKRALNA: Biblia – teologia – liturgia

WRZESIEŃ – PAŹDZIERNIK 2014 r.

SPIS TREŚCI

• Wprowadzenie – ks. Daniel Brzeziński
• KS. DANIEL BRZEZIŃSKI – Architektura Biblią inspirowana. Lektura teologiczno-biblijnego wymiaru świątyni chrześcijańskiej
  
  Na kartach Biblii znajdują się teksty stanowiące przez całe wieki inspirację towarzyszącą wznoszeniu dzieł architektonicznych na chwałę Boga i ku pożytkowi ludzi. Nawiązując do biblijnych tradycji i przesłanek, począwszy od starożytności, poprzez wielki średnie i epokę nowożytną, rozwinięto w Kościele symboliczną i alegoryczną interpretację chrześcijańskiej świątyni. W opracowaniu wskazano owe odniesienia, które wciąż są aktualne, jak aktualne i ponadczasowe jest samo Pismo Święte. I stąd nie powinny być one ignorowane w procesie projektowania i wznoszenia chrześcijańskich kościołów, zarówno przez architektów i wykonawców projektów, ale także – a może przede wszystkim – przez duszpasterzy uczestniczących w procesie twórczym. Zwłaszcza ci ostatni nie mogą nie być świadomi przebogatej biblijno-teologicznej tradycji w tej materii. Przypomniane w artykule biblijne inspiracje, powszechnie i owocnie wykorzystywane w architekturze sakralnej przez całe stulecia, w naszych czasach jakby „poszły w zapomnienie”. Uzasadnione nawet wydaje się stwierdzenie, że współczesna ignorancja symbolizmu biblijnego jest powodem poważnego kryzysu w architekturze sakralnej. Tymczasem, bez przesady i zbytniego patosu można powiedzieć, iż jedynie dopóki architektura sakralna będzie inspirowana Biblią, dopóty istnieje realna szansa na współczesne dzieła tejże architektury mogące rywalizować (w jak najlepszym tego słowa znaczeniu) z dziełami przeszłości. I, oczywiście, w najmniejszym stopniu nie chodzi tutaj o rywalizację dla niej samej, lecz o tworzenie także w naszych czasach architektury – na ile to tylko możliwe ze strony człowieka – odpowiadającej sacrum, które ma wyrażać, i – co najważniejsze – godnej Boga.

  Pokaż streszczenie

  Ukryj streszczenie
• O. MIECZYSŁAW CELESTYN PACZKOWSKI OFM – Dekoracyjne i symboliczne znaczenie kopuły w architekturze sakralnej
  
  Od początku istnienia chrześcijaństwa szukano miejsc do sprawowania kultu. Dochodziły do tego funkcje społeczne: ryty wymagały obecności wiernych. Obok klasycznej bazyliki w okresie antyku chrześcijańskiego pojawiła się także rotunda, nawiązująca do mauzoleum pogańskiego lub nimfeum w termach. W chrześcijaństwie zastosowanie kopuły było związane nie tylko z postępem technicznym, ale również ze znaczeniem symbolicznym i dekoracyjnością tego elementu konstrukcyjnego. Kopuła pojawiła się jako zwieńczenie budowli na planie centralnym, choć nie zawsze takie konstrukcje miały tego typu element. Chodzi przede wszystkim o baptysteria. Także memoriały męczenników lub pamiątki tajemnic Chrystusa w Ziemi Świętej wieńczyły kopuły o różnych kształtach.

  Pokaż streszczenie

  Ukryj streszczenie
• ROBERT MARIAN KUNKEL – Symboliczne konotacje architektury kościoła w Gosławicach
  
  Pośród wielkopolskiej równiny leży niewielka miejscowość Gosławice, dziś dzielnica Konina. Jej kościół parafialny stoi w pobliżu jeziora, za którym błyszczy kopuła betonowego kolosa w licheńskim sanktuarium. Kościół parafialny w Gosławicach czerwienią cegły odcina się od ciemnej zieleni otaczających go drzew. Ostre łuki okien i smukłe wieżyczki klatek schodowych zdradzają poważny wiek budowli, choć dziewiętnastowieczna restauracja bezlitośnie zatarła dawną miękkość średniowiecznych wątków ścian. Nawa świątyni ma kształt ośmioboku, którego żebrowe sklepienie wsparte jest na środkowym kamiennym filarze. Z czterech boków odpowiadających czterem stronom świata do środkowego ośmioboku przylegają prostokątne aneksy. Wschodni, nieco dłuższy, mieści prezbiterium, zachodni – przedsionek z emporą muzyczną nad nim, północny – również piętrową zakrystię, południowy jest kwadratową kaplicą. Detale architektoniczne – portale, filar oraz wsporniki i zworniki sklepień wykuto z piaskowca. Szczególną cechą są licznie występujące tarcze herbowe, od królewskiego orła i dynastycznego podwójnego krzyża do wielu herbów rodów szlacheckich.

  Pokaż streszczenie

  Ukryj streszczenie
• KS. ZBIGNIEW MICHAŁ GŁOWACKI – Ołtarz i tabernakulum miejscami kultu Eucharystii
  
  Spośród wielu czynników wpływających na projektowanie układu architektonicznego kościoła należy wyróżnić Eucharystię. Celebracja Eucharystii jest bowiem jednym z głównych funkcji budynku świątyni chrześcijańskiej. Kult Eucharystii, jako wyraz kultu chrześcijańskiego, nie ogranicza się do samej celebracji Mszy Świętej. Jej dopełnieniem jest adoracja, która przedłuża ją i do niej prowadzi. Budowla kościoła ma zatem służyć Eucharystii czy to w wymiarze Jej celebracji, czy też w wymiarze kultu Eucharystii poza Mszą świętą. Kult Eucharystii ujęty w sposób integralny jest zatem jednym z podstawowych kryteriów w organizacji przestrzeni świątyni chrześcijańskiej. Dwoma szczególnymi miejscami kościoła przeznaczonymi do kultu Eucharystii są ołtarz i tabernakulum. Ich umiejscowienie, forma oraz wzajemna relacja są w kościele wyrazem czci oddawanej Eucharystycznej Ofierze i obecności Chrystusa. Artykuł ukazuje konkretne wymogi Kościoła odnoszące się do budowy ołtarza i tabernakulum jako miejsc kultu Eucharystii. Autor podejmuje w nim próbę odnalezienia teologicznych motywów tych praw odnoszących się do tych dwóch ważnych miejsc świątyni chrześcijańskiej.

  Pokaż streszczenie

  Ukryj streszczenie
• KS. KRZYSZTOF KONECKI – Odnowione obrzędy dedykacji kościoła i ołtarza
  
  Kościół, zanim zostanie oddany do użytku liturgicznego, powinien być poświęcony przez biskupa. W starożytności chrześcijańskiej obrzęd ten polegał na procesyjnym wniesieniu relikwii świętego męczennika i odprawieniu Mszy św. W późniejszych wiekach obrzędy dedykacji kościoła wzbogaciły się o wiele nowych elementów. Po reformie trydenckiej zostały rozbudowane do takich rozmiarów, że stały się najdłużej trwająca celebracją liturgiczną w Kościele łacińskim.

  Pokaż streszczenie

  Ukryj streszczenie

STUDIA I REFLEKSJE

• KS. JACEK SZYMAŃSKI – Fundament chrześcijańskiej cnoty nadziei odczytany w encyklice Spe salvi
  
  Autor w swoim artykule próbuje dać odpowiedź na pytania dotyczące nadziei: jaki jest jej charakter? Kto jest jej fundamentem? Jak wygląda zaangażowanie człowieka w rozwój cnoty nadziei? Czyni to w oparciu o Encyklikę papieża Benedykta XVI Spe salvi.

  Pokaż streszczenie

  Ukryj streszczenie
• KS. CZESŁAW KRAKOWIAK – Geneza i rozwój liturgicznej modlitwy za Żydów w Mszale rzymskim 
  W liturgii Wielkiego Piątku ważne miejsce zajmują uroczyste modlitwy (Orationes sollemnes), za pasterzy Kościoła, katechumenów i wiernych, o jedność wyznawców Chrystusa, o jeszcze w Niego niewierzących i niewierzących w Boga, za Żydów i rządzących państwami. Autor w oparciu o źródła liturgiczne przedstawia genezę, rozwój i treści teologiczne wielkopiątkowej modlitwy za Żydów, od Sakramentarza Gelazjańskiego do Mszału Rzymskiego Pawła VI (1970/1975). Na treść modlitwy za Żydów duży wpływ miały relacje chrześcijańsko-żydowskie już w starożytnym Kościele, a następnie w okresie średniowiecza, kiedy ustaliły się w liturgii rzymskiej tytuł i formuła modlitwy za Żydów (pro perfidis Iudaeis). Dopiero Jan XXIII usunął z z niej słowa pro perfidis Iudaeis i judaicam perfidiam. Według Mszału z 1962 r. Kościół modlił się Pro conversione Iudaeorum, aby także Żydzi poznali Jezusa Chrystusa. Następnie Kongregacja Obrzędów w 1965 r. zmieniła nazwę tej modlitwy na Pro Iudaeis oraz jej treść. Modlitwa nawiązuje do obietnic danych przez Boga Abrahamowi i jego potomstwu, a Izrael określany jest ludem aquisitionis antiquae. Kościół prosi w niej Boga, aby także Żydzi agnoscant omnium Redemptorem, Jezusa Chrystusa i zasłużyli na dojście do pełni odkupienia. Modlitwa w duchu nauczania Vaticanum II ponownie została zmieniona w Mszale Rzymskim Pawła VI. Żydzi są w niej określani ludem, do którego Bóg najpierw przemawiał i dał obietnice Abrahamowi. Kościół prosi w niej, aby Izrael wzrastał w miłości ku Jego imieniu, w wierności Jego przymierzu i zasłużył na pełnię odkupienia. Nie ma w niej już prośby, aby poznali Jezusa Chrystusa Odkupiciela wszystkich ludzi.

  Pokaż streszczenie

  Ukryj streszczenie
• BEATA MARTA PARYSIEWICZ – Kultura materialna rodziny jako forma dialogu 
  Artykuł podejmuje kwestię rozumienia kultury materialnej rodziny, jako formy dialogu. Kultura materialna tworzy ona kontekst sytuacyjny dla dialogu rodzinnego i pozarodzinnego, jest wyrazem dialogu pokoleń i narzędziem dialogu wychowawczego. Kultura materialna stanowi więc fundament działań opiekuńczych, wpływa na prawidłowość procesów komunikacyjnych, jest wyrazem wartości przekazywanych w procesie socjalizacji i wychowania rodzinnego. Artykuł prezentuje także dobre i złe praktyki we wszystkich obszarach rodzinnej kultury materialnej. Dobre praktyki oznaczają, że rodzina prawidłowo buduje i wykorzystuje kulturę materialną, złe praktyki oznaczają, że kultura materialna rodziny stanowi przeszkodę w realizacji jej wychowawczej funkcji.

  Pokaż streszczenie

  Ukryj streszczenie
• ZOFIA HANNA KUŹNIEWSKA – Zakładanie i utrzymywanie szpitali kościelnych na Kujawach 
  W diecezjach, które dopiero budowały swoją organizację, pierwszymi zwiastunami opieki nad ludźmi ubogimi, chorymi i starymi, były zazwyczaj zakony. W diecezji kujawskiej i pomorskiej, także przedstawiciele zakonów organizowały pierwsze przytułki, zwane szpitalami. W części kujawskiej tej diecezji szpitale prowadzili benedyktyni, a potem cystersi w Szpetalu nad Wisłą, dominikanie w Brześciu, krzyżacy z Czerwoną Gwiazdą w Brześciu, Joannici w Niemojewie. W ślad za nimi, w miarę jak rozwijała się sieć parafialna, rozumiano, że w ramach duszpasterstwa parafialnego, należy także otoczyć opieką osoby potrzebujące rozmaitej pomocy. Ponieważ ostatecznie sieć parafialna rozwinęła się w XII wieku, dlatego od tego czasu możemy mówić o szpitalach parafialnych, organizowanych przez proboszczów. Naturalnie, w pierwszym rzędzie powstawały one w większych parafiach, zwłaszcza miejskich, ale i wiele parafii wiejskich takowe posiadało. Ich największy rozkwit przypadał na XV-XVI wiek. Kiedy uposażenie Kościoła malało, malały także możliwości utrzymania przytułków parafialnych. W wieku XIX tylko nieliczne miejscowości jeszcze je posiadały, ale wkrótce, z zabraniem uposażenia, przestały istnieć.

  Pokaż streszczenie

  Ukryj streszczenie

SPRAWY KOŚCIELNE I DUSZPASTERSKIE

• Człowieka nie można do końca zrozumieć bez Chrystusa (materiały liturgiczne).

SPRAWOZDANIA

• KS. PIOTR KACZMAREK – Sprawozdanie z Dziesiątego Diecezjalnego Sympozjum Naukowego De vocatione Dei narratio, Łowicz, 10 V 2014 r.
• O. JAROSŁAW WŁODARCZYK OFM – Sprawozdanie z Pierwszego Międzynarodowego Kongresu Zakonu Braci Mniejszych na temat Misji i Ewangelizacji,Sassone, 18–28 V 2014 r.

PRZEGLĄD BIBLIOGRAFICZNY

• Stanisław Kowalczyk, Z problematyki antropologii personalistycznej, Lublin 2014 – ks. Zdzisław Pawlak
• Jerzy Grześkowiak, „Chwalcie Boga w waszym ciele!”, cz. 3: Ciało. Seksualność. Cierpienie, Lublin 2013 – Dariusz Duszeński
• Marian Zając, Ewaluacja w nauczaniu religii, Lublin 2013 – ks. Kazimierz Skoczylas
• Piotr Kieniewicz, Bioetyczny labirynt. Czyli o różnych trudnych sprawach w medycynie i życiu, możliwie prostym językiem…, Licheń Stary 2013 – ks. Julian Głowacki
• Janusz Stańczuk, Stanisław Piotrowski – kapłan, harcerz, wychowawca. Pastoralne aspekty wychowania dzieci i młodzieży w pismach i działalności ks. Stanisława Piotrowskiego (1912–1998), Warszawa 2013 – K.R
• Agnieszka Gracz, Adam Sosnowski, Franciszek. Prawdziwa historia życia, Kraków 2014 – Mirosław Boruta
• Ból i cierpienie – ognisko światła i ciemności, t. 1, red. D. Pater, Warszawa 2013 – ks. Czesław Parzyszek SAC
• Anna Jabłońska, Funkcje społeczne parafii archidiakonatu gnieźnieńskiego w XVII wieku, Kielce 2013 – ks. Łukasz Krucki
• Wojciech Góralski, Matrimonium facit consensus. Z orzecznictwa Trybunału Roty Rzymskiej w sprawach o nieważność małżeństwa rozpoznawanych z tytułów dotyczących zgody małżeńskiej (1991–2013), t. 2, Płock 2014 – ks. Janusz Gręźlikowski
• Janusz Mariański, Sekularyzacja, desekularyzacja, nowa duchowość. Studium socjologiczne, Kraków 2013 – Marek Marczewski
• Józef Struski, Pamiętniki o Łąkoci (1914–1945), Lublin 2013 – ks. Edward Walewander
• Ryszard Czekalski, Szkolenie i parafialne nauczanie religii w II Rzeczypospolitej na przykładzie diecezji płockiej, Sandomierz 2011 – ks. Jerzy Lewandowski